Zərərli proqramlar (Malware) – kompüter sistemlərinə, şəbəkələrə və istifadəçilərə zərər vermək məqsədilə yazılmış proqram təminatlarıdır. Bu proqramlar vasitəsilə hücum edən şəxslər məlumat oğurlaya, sistemləri sıradan çıxara, istifadəçiləri izləyə və ya onlardan maddi qazanc əldə etməyə çalışa bilərlər. Kibertəhlükəsizlik sahəsində ən geniş yayılmış təhdidlərdən biri olan malware, istifadəçi fərqində olmadan sistemə daxil ola bilər və böyük zərərlərə səbəb ola bilər.

Zərərli proqramların əsas növləri hansılardır?

Viruslar – özünü digər fayllara və proqramlara əlavə edən və sistemdə yayılan zərərli kodlardır. Aktivləşdikdən sonra sistemdə dəyişikliklər edə və məlumatları məhv edə bilər.

Troyanlar – faydalı və ya zərərsiz kimi görünən, lakin arxa planda zərərli fəaliyyət göstərən proqramlardır. Əksər hallarda istifadəçi özü onu yükləyərək sistemə daxil edir.

Ransomware (fidyə proqramları) – istifadəçinin məlumatlarını şifrələyən və açar üçün fidyə tələb edən proqramlardır. Bu hücumlar həm fərdi istifadəçilər, həm də böyük şirkətlər üçün ciddi təhlükə yaradır.

Spyware (casus proqramlar) – istifadəçinin hərəkətlərini izləyərək məlumat toplayan proqramlardır. Şifrə, giriş məlumatları və ya bank kartı məlumatları kimi həssas informasiyaların oğurlanmasında istifadə olunur.

Adware (reklam proqramları) – istifadəçiyə istənilməyən reklamlar göstərən proqramlardır. Bəzən zərərsiz görünsə də, məxfiliyin pozulmasına və sistemin yüklənməsinə səbəb ola bilər.

Worm (qurd) – viruslara bənzəyən, lakin digər fayllara ehtiyac duymadan sistemlərdə və şəbəkələrdə öz-özünə yayılan zərərli proqramlardır.

Zərərli proqramlar necə yayılır? Fişinq e-poçtlar vasitəsilə göndərilən saxta əlavələr və linklər Qeyri-rəsmi saytlardan yüklənən proqramlar Saxta antivirus və ya sistem alətləri USB cihazlar və xarici yaddaş qurğuları Sosial mühəndislik vasitəsilə aldadıcı məlumatlar Zərərli proqramların fəsadları nə ola bilər? Məlumatların oğurlanması və məhv edilməsi Sistemin fəaliyyətində problemlər və yavaşlama

Maddi itkilər və reputasiya zərərləri Hücumçuların sistemə uzaqdan nəzarəti Şəxsi məxfi məlumatların 3-cü şəxslərin əlinə keçməsi Zərərli proqramlardan necə qorunmaq olar? Antivirus və antispyware proqramlarından istifadə – Sistemi daimi şəkildə skan edən və təhdidləri aşkar edən proqramlar. Firewall (divar) tətbiqi – Daxil olan və çıxan məlumat axınlarını nəzarətdə saxlayaraq zərərli fəaliyyətləri bloklayır. Proqram təminatını daim yeniləmək – Zəifliklərin aradan qaldırılması üçün sistem və proqramların güncəllənməsi vacibdir. Şübhəli linklərdən və fayllardan uzaq durmaq – Qeyri-rəsmi mənbələrdən yükləmə və e-poçtlardakı bilinməyən əlavələr təhlükəlidir. Şifrələrin güclü və unikal olması – Eyni şifrəni müxtəlif platformalarda istifadə etməmək və mütəmadi dəyişdirmək önəmlidir. İki faktorlu autentifikasiyadan istifadə – Məlumatlara girişin əlavə qoruma ilə təmin olunması üçün effektiv üsuldur.

Zərərli proqramlar rəqəmsal təhlükələrin ən geniş yayılmış və ən zərərli növlərindən biridir. Bu proqramların yaratdığı fəsadlar təkcə texniki deyil, eyni zamanda şəxsi və korporativ səviyyədə də ciddi nəticələrə səbəb ola bilər. Lakin düzgün tədbirlər və davamlı maarifləndirmə yolu ilə bu təhdidlərə qarşı effektiv müdafiə qurmaq mümkündür. Unutmaq olmaz ki, ən güclü müdafiə maarifləndirilmiş və diqqətli istifadəçidir.